Монголдоо элэг шилжүүлэн суулгуулсан хоёр настай охин гүйлтийн тэмцээний салхийг хагаллаа

Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн ногоон талбайд халуун дотно уур амьсгалтай нэгэн тэмцээн есдүгээр сарын 21-нд болов. Онцлон тодотгохгүй байхын аргагүй энэ тэмцээний оролцогчид нь эрхтэн шилжүүлэн суулгасан иргэд болон донорууд байлаа. Эрхтэн шилжүүлэн суулгасан гэхээр байнга эмнэлгийн хяналт, анхаарал халамж, асаргаа шаардах хүмүүс гэсэн ойлголт төрдөг. Гэтэл тэд жирийн хүний адил магадгүй зарим эрүүл хүн ч бахардам зайд гүйж, дугуйгаар уралдаж байгаа тэднийг хараад гайхмаар, бахархмаар. Бүр элэг шилжүүлэн суулгасан хоёрхон настай жаал тэмцээнийг эхлүүлэн “гүйсэн” гэнэ. Эмч нар нь өхөөрдөн богино зайд “ёсолж” билэгдсэн гэж байгаа ч Монголдоо элэг шилжүүлсэн хоёрхон настай жаал гүйлтийн тэмцээнийг нээж байна гэхээр өхөөрдмөөр, бахархмаар, уярмаар байлаа. Энэхүү гайхалтай өдөрлөгийн үеэр Улсын нэгдүгээр төв эмнэлгийн Сургалт, эрдэм шинжилгээ, хамтын ажиллагаа, үйлчилгээ, маркетинг эрхэлсэн дэд захирал, Анагаах ухааны доктор, дэд профессор Л.Баттөртэй ярилцсанаа хүргэж байна.

-Эрхтэн шилжүүлэн суулгасан хүмүүс ийм тэмцээн зохиож байгаа нь гайхалтай санагдлаа. Эрүүл хүмүүс ч магадгүй 100, 200 метрийн зайд гүйхэд хэцүү нь ч бий? Гэтэл Монголд хоёр дахь удаагаа ийм өдөрлөг зохиогдож байгаа юм байна. Энэ талаар яриагаа эхлэх үү?  

- Эрхтэн шилжүүлэн суулгагсдын спортын тоглолтыг дэлхийд анх 1978 онд зохион байгуулсан. Монголын хувьд анхны тэмцээнээ 2008 онд зохион байгуулсан. Тэмцээний маань гол зорилго эрхтэн шилжүүлэн суулгуулсан хүмүүс ч энгийн хүмүүсийн адил сэтгэл зүй, бие физиологийн хувьд бусадтай адилхан гэдгийг харуулах. Мөн тэмцээнд донорууд маань оролцдог. Ингэснээр бусдын сайн сайхны төлөө эрхтэнээ өгсөн ч эрүүл хүмүүсийн адилаар спортоор хичээллэж, эрүүл амьдрах боломжтой юм гэдгийг харуулж, донорын хөдөлгөөнийг дэмжиж сурталчлах зорилготой юм. Өнөөдөр донор байхгүйгээс олон хүн эрхтэн шилжүүлэн суулгах хагалгаанд орж чадахгүй хүлээж байгаа. Тэд маань ч бас энэ тэмцээнд оролцож байгаа. Гол нь эрхтэн шилжүүлэн суулгуулсан ч, эрхтэнээ бусдад өгсөн ч бусдын адил спортоор хичээллэж, энгийнээр амьдарч чадах юм шүү гэдгийг бодитоор харуулж байгаа юм.

-Эмч нарын зүгээс тодорхой хэмжээний шаардлага, хяналт тавьдаг биз дээ?

-Мэдээж, тамирчдаа эрүүл мэндийн үзлэг шинжилгээнд оруулж, хяналт тавина.  Бэлтгэл сургуулилтыг зургаагаас дээш сараар хийж байж, тамирчдаа тэмцээнд оролцуулна. Мөн тодорхой хэмжээний эрсдэл, аюул багатай спортын төрлүүдийг сонгоно. Олон улсын жишигт ойрын зайн гүйлт, дугуй, бадминтон, газрын теннис гэх мэт спортуудыг голчлон сонгодог.

-Гэхдээ л дугуйн уралдаан л гэхэд жирийн хүмүүс ч өрсөлдөхөд хэцүү. Эрхтэн шилжүүлэн суулгуулсан хүмүүст хэцүү биш үү?  

-Дэлхийн анхны Эрхтэн шилжүүлэн суулгагсдын тоглолтыг зохион байгуулсан профессор Спалак нарын эмч, эрдэмтэн профессорууд бас Монголд урилгаар ирж, манай өдөрлөгт оролцон, мөн эртхэн шилжүүлэлтийн талаар олон улсын лекц зохион байгуулж буй. Манай эмч нар болгоомжилж байсан ч Спалак профессор “Уралдах зай харин ч бага байна 60, 100 метр бус, 200 метрт зохион байгуулах хэрэгтэй. Тэдний хувьд ямар ч асуудал байхгүй, эрүүл хүн шиг спортоор хичээллэж, уралдаан тэмцээнд оролцож чадаж байна гэдгийг харуулах ёстой” гэж зөвлөж байна. Мэдээж үүний зэрэгцээ байнгын бэлтгэл сургуулилт хийх ёстой гэдгийг анхааруулсан.

-Тэмцээнийг Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэг голлон зохион байгуулж байгаа нь бас сонирхол татлаа?

-Эрхтэн шилжүүлэн суулгалт гэдэг бол өөрөө их нарийн асуудал. Хагалгааны дараа ч тухайн эрхтэн хүний биед дасан зохицох, дархлал дарангуйлах эмчилгээ хийлгэж байнгын хяналттай байх ёстой. Манай эмнэлэгт Монголдоо ганц Эрхтэн шилжүүлэх төв төвлөрдөг. Басхүү гадаадад эрхтэн шилжүүлэн суулгасан хүмүүс ч манай хяналтад байдаг. Тийм болохоор бид зохион байгуулах нь зүй.

-Ийм тэмцээн зохион байгуулахад мэдээж амаргүй байх. Долоон жилийн дараа зохион байгуулж байгаа тэмцээн юугаараа онцлогтой вэ?

-Монголд анхны бөөр шилжүүлэн суулгах мэс заслыг 2006 онд хийсэн. Харин өнөөдөр Монголд бөөр шилжүүлэн суулгасан 105, элэг шилжүүлэн суулгасан 20, ясны чөмөг, үүдэл эс шилжүүлэн суулгасан хоёр хүн байна. Гадаадад эрхтэн шилжүүлэн суулгуулсан  болон эрхтэн шилжүүлэн суулгах хагалгаа хийлгэхээр хүлээж байгаа олон хүн байна. Эдгээр хүмүүс болон донорууд хамруулаад Нэгдүгээр эмнэлгийн 90 жилийн ойн хүрээнд бас нэгэн томоохон бүтээлч ажил болгон энэхүү тэмцээнээ зохион байгуулах нь зүйтэй гэж үзсэн. Хамрах хүрээ, оролцох хүмүүс ч их болсон. Том хэмжээний тэмцээн учраас санхүүгийн байдлаас эхлээд асуудал бий. Гэхдээ тэмцээн маань амжилттай сайн болж өнгөрлөө.

-Эрхтэн шилжүүлэх суулгах хагалгаанд орохоор хүлээж байгаа хүмүүс ч бас спортын тэмцээнд оролцох боломжтой юу?

-Тийм. Одоо ч энэ тэмцээнд оролцож байгаа. Хагалгаа хүлээж байгаа хүмүүс долоо хоногт дунджаар гурван удаа диализийн аппаратанд эмчилгээ хийлгэдэг. Бусад үедээ эрүүл хүн шиг бэлтгэлээ хийгээд, тэмцээнд оролцох боломжтой. Мэдээж хүндрэлтэй зүйл байлгүй яах вэ? Гэхдээ эрүүл хүн шиг спортоор хичээллэх боломжтой гэдгийг тэд маань харуулж байна. Бидний дэвшүүлж буй бас нэг зорилго маань донорууд бусдын адил эрүүл амьдрах боломжтой гэдгийг бодитоор харуулж, донорын үйл ажиллагааг дэмжих сурталчлах. Өнөөдөр олон хүн донор байхгүйгээс хагалгаа хийлгэж чадахгүй хүлээж байна. Бид бас энэ кадавр доноруудын эрхтэнийг шилжүүлэн суулгаж, олон хүнд амьдрал бэлэглэх боломжтой гэдгийг олон нийтэд ойлгуулахыг чармайж байна.

-Кадавр донор гэдэг нь...?

-Тархины үхжилттэй боловч зүрх амьсгалын систем хэвийн ажиллаж байгаа, эрүүл эрхтэнтэй хүнээс ар гэрийнхнийх нь зөвшөөрлийн дагуу амьсгал тасарсан болон амьсгалын аппаратыг зохиомлоор салгасны дараа эд эрхтэнийг бусдад шилжүүлэн суулгах гэж тайлбарлаж болох юм. Бурхны шашинтай монголчуудын хувьд кадавр донорын асуудал их эмзэг. Ослын болон бусад шалтгааны улмаас тархи нь үхэжсэн хүний ар гэрийнхэн нь зөвшөөрөх юм бол эрүүл бөөр, элгийг шилжүүлэн суулгаснаар гурван хүний амийг аврах боломжтой. Үүнийг л бид олон нийтэд ойлгуулах зорилго бас давхар тавьж байна.

-Монголын хувьд ийм хууль эрх зүйн зохицуулалт байдаг уу?

-Хууль эрх зүйн зохицуулалт бий. Гэхдээ монголчууд талийгаачийнхаа шарилд задлан шинжилгээ хийхэд ч дургүй ханддаг шүү дээ.

-Тухайлбал, Монголд кадавр донороос эрхтэн шилжүүлэн суулгасан хэдэн тохиолдол байна?

-Зургаа.

-Эрхтэн шилжүүлэн суулгах 100 гаруй хагалгаа хийгдсэний зургаан нь гэхээр бага тоо мэт, тийм үү?

-Тийм ээ.

-Харин осол, аваар ч юм уу янз бүрийн шалтгаанаар хүн нас барахад амьсгал хураасных нь дараа эрхтэнийг шилжүүлэх боломж хэр байдаг юм бэ?

-Монголчуудын хувьд хэцүү л дээ. Гадаадад бол жолооны үнэмлэх дээр нь ямар нэгэн байдлаар нас барсан тохиолдолд эд, эрхтэнийг маань хүмүүнлэгийн үйлсэд ашиглаж болно гэсэн тэмдэглээ хүртэл хийгдсэн байдаг. Манайд бол ийм тэмдэглэгээ хийх нь бүү хэл, гэрээслэл бичихийг ч муу ёр гэж үздэг шүү дээ.

-Тэгвэл намайг нас барсан тохиолдолд эд эрхтэнийг маань шилжүүлэн суулгаж болно гэсэн гэрээслэл бичсэний дагуу эд эрхтэнийг нь шилжүүлсэн практик Монголд байдаг уу?

-Байхгүй. Гэрээслэл бичнэ гэдэг манайд бол хөгжөөгүй соёл. Энэ соёлыг хөгжүүлэх хэрэгтэй байгаа. Гэхдээ буруу тийш хальтирвал эд эрхтэний наймаа гэх мэт аюултай үр дагавар ч гарч болзошгүй. Бидний хувьд ч туршлага бага, монголчуудын уламжлал сэтгэлгээний хувьд хүндрэлтэй асуудал их байна л даа. Бидний үйл ажиллагаанд буддын шаш томоохон лам, хувраг ч оролцдог. Буддын шашны үүднээс “Хүнд бэлэг өгнө гэдэг том буян гэдэг. Гэтэл хүнд эд эрхтэнээ өгч, амьдрал бэлэглэнэ гэдэг дээдийн дээд буян” гэж үздэгийг хэлдэг. Үүнийг бид монголчууддаа илүү ойлгуулахад кадавр донорын асуудал нааштайгаар шийдэгдэх юм.

-Хүн амьсгал хураасны дараа хэдий хугацаанд эд эрхтэнийг шилжүүлэн авах боломжтой байдаг юм бэ?

-Амьсгал хураасны дараа биологийн үхжил явагдах бол богинохон хугацаа. Бүрэн биологийн үхжил явагдсаныг эмч нарын дүгнэлтээр баталгаажуулах ёстой.

-Ойролцоогоор хэдэн минут, эсвэл цаг...?

-15 минут.

-Гэрээслэл байлаа гэхэд цаг хугацааны хүчин зүйл гэдэг айхавтар эд байх нь. Магадгүй танай эмнэлэгт биш, Гэмтлийн эмнэлэгт ч юм уу хүн амьсгал хураалаа гэхэд эрхтэнийг аваад шилжүүлэн суулгах гээд маш том асуудал гарах нь ээ?

-Бүтэн багаар ажиллах шаардлагатай. Гэхдээ тухайн эмнэлэг рүү нь манай эмч нарын баг очиж хагалгаа хийх ч юм уу, эрхтэнийг манай эмнэлэг рүү авчирна гэсэн үг биш. Нөхцөл бүрдсэн тохиолдолд тухайн эрхтэнийг аваад тодорхой нөхцөлд хадгалан, дараа нь тохирох өвчтөнд шилжүүлэн суулгана. Гэхдээ хууль эрх зүйн хэм хэмжээний дагуу, харилцан уялдаатай ажиллах гээд нарийн асуудлууд бий.

-Өнөөдөр Гэмтлийн эмнэлэгт гэхэд хүн амьсгал хураангуут эрүүл эрхтэнийг нь авч хадгалах боломж, нөхцөл, тоноглол байгаа юу?

-Байхгүй. Манай эмнэлэгт бол бий.

-Тэгэхээр аль аль талдаа нөхцөл бололцоог нь бий болгохоос эхлээд шийдэх асуудал их байгаа юм байна, тийм үү?

-Тийм. Тухайлбал, Эрүүл мэнд, спорт яаманд яг энэ чиглэлээр тухайлсан тодорхой ажлын нэгж ажиллах ёстой юм. Хууль эрх зүйн орчноос эхлээд, харилцан уялдаатай ажиллах нөхцөл бололцоог хангах гэх мэт. Кадавр донорын хүрээнд эд, эрхтний наймаа гэх мэт сөрөг эерэг олон асуудлууд байгаа. Энэ мэт асуудлыг тодорхой цэгцлэх ёстой. Уг нь нэгдүгээр эмнэлэг эрхтэн шилжүүлэн суулгах хагалгаагаараа л дагнаад ажиллах ёстой атал хууль эрх зүйн орчин гэх мэт өөр нэгж хийх ёстой ажлыг, өөр нэгж байхгүйгээс хийхээс өөр аргагүй болж байна л даа.

-Монголд 105 хүнд бөөр шилжүүлэн суулгалаа гэдэг маань бид дэлхийн жишгийн хувьд хаахна яваа вэ?

-Эд эрхтэн шилжүүлэх ажиллагаа олон жилийн түүхтэй. Монголчуудын хувьд харьцангуй богино түүхтэй ч амжилттай ажиллаж байна гэж хэлж болно. Анхны бөөр шилжүүлэн суулгах хагалгаа 2006 онд хийсэн гэхээр чамлахааргүй амжилт. Манайхтай адилхан 2011 онд элэг шилжүүлэн суулгах ажиллагаа эхлүүлсэн Вьетнам улсад хоёр хагалгаа хийгдээд байна. Манайд 20 хагалгаа хийгдсэний хоёр нь хүүхдэд, хоёрыг нь монгол эмч нар дангаараа хийгээд байгаа. Тоймлож хэлэх юм бол Москвагаас Бээжин хүртэлх хуурай газрын орон зайд элэг, бөөр, ясны чөмөг, үүдэл эс шилжүүлэх өндөр технологийг хагалгааг гурвууланг нь нэвтрүүлсэн эмнэлэг бол ганцхан. Москва, Бээжин, Улаанбаатар гурав л хийж байна гэсэн үг. 

-Монголд диализийн аппарат дутагдалтай. Долоо хоногт 2-оос доошгүй удаа аппаратанд орох ёстой хүмүүс дараалан хүлээдэг. Төлбөр нэлээд өндөр, хэцүү гэж яригддаг байсан. Одоо ч гэсэн аппарат дутагдалтай хэвээрээ юу?

-Дутагдалтай хэвээрээ. Манай төвд диализийн аппаратаар төлбөргүй үйлчилдэг болсон. Гэхдээ жилд 160 орчим хүн диализмын аппаратаар эмчилгээ хийлгэнэ гэж төсөвлөдөг ч 180 орчим хүн болж нэмэгддэг. Монголд 65 диализийн аппарат байдгын 30 нь манай төвд байдаг. Гэвч аппарат, төсөв дутагдалтай хэвээр л байна. Хөдөө орон нутагт диализийн аппарат байхгүйгээс зөвхөн энэ аппаратад орж байхын тулд хөдөөнөөс хүмүүс ирдэг. Долоо хоногт доод тал нь хоёр удаа аппаратанд орох ёстой гэхээр тухайн хүн нийслэлд суурьшин амьдрахаас өөр аргагүй болдог гээд хүндрэлтэй асуудлууд бий.      

-Эрхтэн шилжүүлэх суулгагсдын спортын өдөрлөгийн ялагчдад, медаль бас Нэгдүгээр эмнэлгийн логотой хөөрхөн Унагалдай бэлэглэж байсан. Энэ Унагалдайг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн ээж нар урладаг гэдгийг мэдэх юм. Энэ ч бас нэг учир шалтгаантай хэрэг байх?

-Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн эцэг, эх хөдөлмөр эрхэлж чаддаггүй, байнга хүүхдээ асарч сувилан гэртээ байхаас өөр аргагүй. Бид эмнэлгийнхээ хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн ээжүүд төрийн бус байгууллага байгуулан гэртээ зөөлөн тоглоом, унага урладаг гэдгийг мэдэж авсан. Морь гэдэг монголчуудын билэгдэл, хүндлэл гэдэг үүднээс унагыг билэгдлээрээ сонгож, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн эцэг эхийг дэмжих үүднээс Унагалдайг захиалан хийлгэж, өнгөрсөн тавдугаар сард болсон Эрүүл мэндийн салбарын спортын тоглолтын үеэр албан ёсоор зарлаж, оролцогчдод Унагалдайгаа бэлэглэсэн.

-Танай эмнэлгийн Унагалдай бас өөрийн гэсэн онцлогтой юм байна?

-Өнгөрсөн жил бид лого-гоо шинэчилсэн. Манай лого нар, сар, галыг билэгдсэн. Бид хоорондоо Монгол хүний билэгдлээр манай лого морины тамга юм гэж ярилцдаг байсан. Энэ билэгдэл маань ч Унагалдайтай их зохицсон. Унагалдайг урладаг төрийн бус байгууллагынханд захиалэ зүүн ташаан дээрээ эмнэлгийнхээ лого-той суугаа хэлбэртэй, өвөрмөц билэгдэлтэй болсон. Үүнийгээ ч цаашид аливаа арга хэмжээнд бэлэг болгож байх юм. Бид өөр аль нэг газар захиалж, эсвэл гадаадаас авахгүйгээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдийн ар гэрийг дэмжиж байгаа, бидний олон нийтэд хандаж байгаа ажлын нэг хэлбэр юм.

-Улсын Нэгдүгээр төв эмнэлэг 90 жилийн ойгоор Сүхбаатарын одонгоор шагнагдсан. Хэдийгээр ярилцлагынхаа төгсгөлд ч гэсэн уншигчдынхаа өмнөөс танай хамт олонд бас баяр хүргэе.

-Бид өнгөрсөн жилээс 90 жилийнхээ ойг угтуулан Нэг жил-90 хоног гэсэн уриаг дэвшүүлж, 90 хоногийн турш 90 бүтээлч ажил хийхээр төлөвлөсөн. Энэхүү бүтээлч ажлын маань үндсэндээ төгсгөлийн нэг арга хэмжээ маань Эрхтэн шилжүүлэн суулгасан иргэдийн спортын өдөрлөг. Мэдээж хэрэг эмнэлгийн маань бүтээлч ажил цаашид үргэлжлэн, өөр олон шинэлэн арга хэмжээ зохион байгуулах нь тодорхой. Нэгдүгээр төв эмнэлэг Хөдөлмөрийн гавьяаны хошой одонтой. Байгуулагдсаныхаа 10 жилийн ойгоор буюу 1935 онд, үүнээс 40 жилийн дараа 1975 онд хошой шагналаар шагнуулсан. Мөн л 40 жилийн дараа 2015 онд Сүхбаатарын одонгоор шагнагдаж байна. Энэ бол манай эмнэлгийн үе үеийн эмч, сувилагч, ажилтнуудын хөдөлмөрийн үр дүн, Монголын эмнэл зүй, анагаах ухааны салбарт эрхтэн шилжүүлэн суулгах гэх мэт маш олон дэвшилтэт шинэ технологийг нэвтрүүлсний шагнал, илэрхийлэл юм. Цаашид ч бид мөн олон ажил хийж, хүн ардынхаа эрүүл мэндийн манаанд хүлээсэн үүргээ биелүүлэн ажиллах болно.

-Баярлалаа. Танай хамт олонд амжилт хүсье. Олон, олон хүнд эрүүл мэнд, шинэ амьдралыг бэлэглэх болтугай.

А.Туяа